Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn mentale vaardigheden die ons helpen onze gedachten, emoties en gedrag te sturen. Maar wat houdt dat precies in? Ik zal uitleggen hoe deze functies ons dagelijks beïnvloeden en op welke manieren we ze kunnen versterken.

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn de mentale processen die ons helpen om onze gedachten, emoties en gedrag te reguleren. Hoewel je ze niet direct kunt zien, merk je hun invloed op de manier waarop je dagelijkse taken aanpakt. Ze zorgen voor zelfsturing en spelen een belangrijke rol in hoe we ons gedrag aanpassen aan verschillende situaties. Het is een complex samenspel tussen verschillende functies en de omgeving, waardoor het soms lastig is om te bepalen welk gedrag precies voortkomt uit welke executieve functie.

Voorbeeld: Eten en Executieve Functies Stel je eens een eenvoudige eet-situatie voor:

• Koken vereist dat je meerdere stappen volgt om tot een gerecht te komen.
• Een snoepwinkel voorbijlopen vraagt dat je niet toegeeft aan elke impuls.
• Je favoriete snackbar is plotseling gesloten en je moet je emoties beheersen.
• Je hebt honger en besluit iets te halen, maar plan je dit met een gestructureerde boodschappenlijst?

In al deze situaties reageren mensen verschillend, en dat komt doordat iedereen unieke executieve functies heeft.

De kern van executieve functies 

Wetenschappers onderscheiden drie kerngebieden binnen de executieve functies:

1. Inhibitie: Dit is het vermogen om impulsen te onderdrukken en gecontroleerd te reageren. Bijvoorbeeld, als je je moet concentreren in de klas, helpt inhibitie je om je niet te laten afleiden door externe prikkels.

2. Werkgeheugen: Hiermee kun je informatie tijdelijk opslaan en gebruiken. Dit is nuttig bij het volgen van instructies, plannen van taken, en probleemoplossing.

3. Cognitieve flexibiliteit: Dit is de vaardigheid om van strategie te veranderen als de situatie daarom vraagt. Bijvoorbeeld, als een aanpak niet werkt, kun je overstappen op een andere benadering zonder vast te lopen.

Overige Executieve Functies

Naast de drie kernfuncties zijn er andere belangrijke executieve vaardigheden die ons helpen om efficiënt en doelgericht te handelen:

• Reactie-inhibitie 
• Taakinitiaties
• Doelgericht doorzettingsvermogen
• Volgehouden aandacht
• Metacognitie
• Plannen
• Werkgeheugen
• Flexibiliteit 
• Time-management
• Emotieregulatie
• Organisatie

Deze functies werken samen om ons te helpen bij het uitvoeren van dagelijkse taken, van het maken van een boodschappenlijst tot het voltooien van een project of het omgaan met onverwachte uitdagingen.

Waarom zijn executieve functies belangrijk?

Executieve functies zijn essentieel voor zowel schoolprestaties als het dagelijkse functioneren. Ze ondersteunen ons bij het effectief uitvoeren van verschillende taken, zoals:

• Plannen en Organiseren: Kinderen die moeite hebben met planning vergeten vaak hun huiswerk of weten niet waar te beginnen. Een goed plan helpt hen om gestructureerd te werken en overzicht te behouden.
• Taakinitiatie: Sommige kinderen vinden het lastig om zelfstandig aan een taak te beginnen en raken gemakkelijk afgeleid. Ouders en leerkrachten kunnen hen ondersteunen door duidelijke stappen aan te bieden en de taak behapbaar te maken.
• Aandacht en Concentratie: Het vermogen om aandacht te verdelen en vol te houden is vaak een uitdaging. Dit wordt vooral duidelijk bij kinderen die snel afgeleid raken en het moeilijk vinden om een taak af te maken.

Goed ontwikkelde executieve functies vergroten de kans dat een taak succesvol wordt afgerond, waardoor kinderen beter in staat zijn om dagelijkse uitdagingen aan te gaan en doelgericht te werken.

Hoe ontwikkel je executieve functies?

Er zijn diverse manieren om executieve functies te versterken, zowel thuis als in de klas. Hier enkele praktische tips:

1. Structuur bieden

Kinderen profiteren van een gestructureerde omgeving met duidelijke routines en een overzichtelijke dagplanning. Dit ondersteunt hen bij het plannen en helpt hen beter te concentreren.

2. Helpen bij taakinitiatie

Geef kinderen duidelijke instructies en stapsgewijze begeleiding om hen op weg te helpen. Vraag bijvoorbeeld wat de eerste stap is die ze moeten nemen.

3. Aandacht trainen

Oefeningen die de aandacht verbeteren, zoals concentratiespelletjes, kunnen zeer effectief zijn. Daarnaast kun je activiteiten aanbieden die de aandacht verdelen, zoals werken in kleine groepjes.

4. Metacognitie bevorderen

Leer kinderen om na te denken over hun eigen denkprocessen door vragen te stellen zoals: "Hoe ga je deze taak aanpakken?" Dit bevordert hun bewustzijn van de strategieën die ze gebruiken. 

5. Hulpmiddelen inschakelen

Als je moeite hebt met tijdsbesef, kan het oefenen daarvan vaak uitdagend zijn. Begin daarom tijdig met het implementeren van compensatiestrategieën.

FAQs over executieve functies

Wat zijn executieve functies in eenvoudige woorden?

Executieve functies zijn mentale vaardigheden die je helpen bij het reguleren van je gedrag, gedachten en emoties. Ze stellen je in staat om effectief te plannen, organiseren en problemen op te lossen.

Kortom: kun je taken goed afronden of waar stagneert het proces?

Hoe herken je zwakke executieve functies bij kinderen?

Kinderen met zwakke executieve functies hebben vaak problemen met plannen, organiseren en het starten van taken. Ze raken ook snel afgeleid en vinden het moeilijk om hun emoties te reguleren. Veel leerstoornissen en leerproblemen kunnen leiden tot een vermindering van specifieke executieve functies.

Zijn executieve functies trainbaar?

Ja, executieve functies zijn zeker trainbaar! Door structuur te bieden, duidelijke instructies te geven en metacognitie te bevorderen, kunnen kinderen hun executieve functies verbeteren. Het is echter belangrijk om op te merken dat niet bij elk kind elke executieve functie trainbaar is. Neem bijvoorbeeld dyslexie, waarbij het werkgeheugen vaak verstoord is. Het stellen van de doelstelling om het werkgeheugen te trainen en te verbeteren is dan ook niet haalbaar. Wel kunnen deze leerlingen leren om hun werkgeheugen effectiever te benutten door de juiste hulpmiddelen in te schakelen.

Hoe kan Bijleren helpen bij het ontwikkelen van executieve functies?

Bijleren biedt praktische strategieën en materialen aan voor leerkrachten en ouders om executieve functies bij kinderen te ontwikkelen. Door een positieve en ondersteunende leeromgeving te creëren, kunnen kinderen hun vaardigheden verbeteren en beter functioneren, zowel op school als daarbuiten.

Vergeet niet om het webinar over executieve functies en ICT te bekijken!

Welke executieve functies zijn er?

• Reactie-inhibitie
• Taakinitiatie
• Doelgericht doorzettingsvermogen
• Volgehouden aandacht
• Metacognitie
• Plannen
• Werkgeheugen
• Flexibiliteit
• Time-management
• Emotieregulatie
• Organisatie

Wanneer kan je starten met het werken aan executieve functies?

Je kunt al in de kleuterschool expliciet beginnen met het ontwikkelen van executieve functies. Dit is een cruciale periode in de ontwikkeling van kinderen, waarin ze veel nieuwe vaardigheden leren en hun cognitieve capaciteiten zich snel ontwikkelen. Door op jonge leeftijd aan deze vaardigheden te werken, leg je een sterke basis voor hun toekomstige leerprocessen en sociale interacties.

Conclusie

Executieve functies zijn cruciaal voor succes in het leven, zowel op school als in het dagelijks leven. Door deze functies te begrijpen en te versterken, kunnen we kinderen helpen beter om te gaan met uitdagingen en hun volledige potentieel te bereiken.

Een goed ontwikkeld executief functioneren stelt kinderen in staat om beter te plannen, effectiever samen te werken en hun emoties te reguleren. Dit resulteert in een positievere leerervaring en betere sociale interacties.

Laten we samenwerken aan een toekomst waarin elk kind de kans krijgt om zijn of haar executieve functies te ontwikkelen en te versterken. Dit kan door middel van gerichte ondersteuning, praktische hulpmiddelen en een omgeving die stimuleert. Door een gezamenlijke inspanning kunnen we ervoor zorgen dat kinderen niet alleen academisch, maar ook emotioneel en sociaal goed voorbereid zijn op de uitdagingen die voor hen liggen.